Autor  Józef Barcik

zweryfikowany

Kalkulatory Dietetyczne: Przydatne wzory w dietetyce

Autor: Józef Barcik zweryfikowany
Weryfikacja Karolina Jarząbek

Fakty w naszym serwisie są starannie sprawdzane przez każdego z naszych autorów. Informacje odnośnie faktów dokładnie badamy poprzez tematyczne badania naukowe odsiewając prawdopodobne komercyjne zabiegi.

W każdej pracy istnieją metody, które pozwalają ocenić, czy zadanie zostało wykonane prawidłowo. Nauczyciel, by sprawdzić, czy dobrze przekazał wiedzę i dzieci ją przyswoiły, robi sprawdziany, lekarz zleca badania kontrolne, a dietetyk na podstawie kilku wzorów może zmierzyć postępy pacjenta, uzyskane dzięki wprowadzeniu prawidłowej diety i aktywności fizycznej. Nie są one przeznaczone wyłącznie dla profesjonalistów, każda osoba może obliczyć swoje zapotrzebowanie kaloryczne, czy też BMI korzystając z odpowiednich kalkulatorów, które z łatwością można znaleźć w internecie. 

Wzory określające otyłość brzuszną

Otyłość brzuszna, charakteryzuje się zwiększonym obwodem talii oraz powoduje znaczne zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób metabolicznych takich jak cukrzyca, czy też hipercholesterolemia. Istnieje kilka wzorów, którymi można się posłużyć w celu określenia jaki obwód powinna mieć nasza talia, by jak najdłużej cieszyć się zdrowiem.

WHR

WHR (ang. Wais-HIP Ratio) to stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Pozwala na ocenę rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie oraz określenie typu sylwetki. U kobiet wskaźnik ten nie powinien przekraczać 0.8, a u mężczyzn 1.0. Jeśli uzyskane wartości są większe, mamy do czynienia z otyłością brzuszną (androidalną, trzewną).

Kobiety:

WHR>0.8 – otyłość androidalna

WHR

Mężczyźni:

WHR> 1.0-otyłość androidalna

WHR

Otyłość brzuszna wchodzi w skład zespołu metabolicznego, który oprócz niej obejmuje także zaburzenia takie jak nadciśnienie, cukrzyca oraz podwyższone stężenie triglicerydów. Zaburzenia te, mogą występować wspólnie lub pojawiać się stopniowo, jako powikłania wcześniejszych stanów. Otyłość androidalna uznawana jest za najgorszy możliwy typ otyłości, ponieważ to zwykle ona jest zapalnikiem, który jak domino, prowadzi do powstania kolejnych chorób. Tycie w okolicy brzucha spowodowane jest najczęściej nieodpowiednim stylem życia, do jej wystąpienia przyczyniają się czynniki takie jak: siedzący tryb życia, nieprawidłowa dieta, spożywanie fast foodów, dużej ilości tłuszczy trans oraz nadmiernie przetworzonych produktów. Także spożycie alkoholu (tzw. „brzuszek piwny”) i napojów gazowanych może prowadzić do powstania otyłości trzewnej.

WHtR

WHTR (ang. waist to height ratio) to wskaźnik, który określa stosunek obwodu talii do wzrostu. Interpretacja wyniku zależy od płci pacjenta. W przypadku kobiet nie powinien on przekraczać 0.49, a mężczyzn 0.53. O otyłości mówimy, kiedy wskaźnik jest większy niż 0.58 u kobiet i 0.63 u mężczyzn. WHtR można obliczyć również dla dzieci w wieku od 3 do 15 lat. W tym przypadku płeć nie jest brana pod uwagę. Jeśli dziecko ukończy 16 rok życia, wynik interpretujemy tak, jak dla osoby dorosłej. Dzięki obliczeniu WHtR można oszacować rozmieszczenie tkanki tłuszczowej i określić jej typ. Zwiększony WHtR świadczy, podobnie jak zwiększony WHR o otyłości brzusznej, która zwiększa ryzyko wielu chorób. Mogę one wtórnie  prowadzić do stanów zagrożenia zdrowia, a nawet życia, takich jak np. zawał serca, czy udar mózgu. By uniknąć powikłań jakie niesie ze sobą otyłość androidalna należy wprowadzić jak najszybciej zmiany swojego stylu życia, które doprowadzą do utraty zbędnych kilogramów.

Wzory określające prawidłową masę ciała

Zachowanie prawidłowej masy ciała skutkuje redukcją ryzyka wystąpienia wielu chorób takich jak cukrzyca, czy miażdżyca. Istnieje kilka wzorów, które pomogą każdemu określić indywidualną , prawidłową masę ciała.

BMI

BMI (ang. Body Mass Index), znany również jako wskaźnik Queteleta to wskaźnik, który liczy się dzieląc masę ciała w kilogramach, przez kwadrat wysokości podanej w metrach. Dzięki BMI możemy się dowiedzieć, czy nasza aktualna waga jest odpowiednia do naszego wzrostu. Wskaźnik możemy zastosować u osób po ukończeniu 18 roku życia, jednak nie należy go obliczać dla kobiet w ciąży, a w przypadku osób starszych należy zachować szczególną ostrożność. Wskaźnik BMI osób wysportowanych, z dużą masą mięśniową także może nie mieścić się w normie, oczywiście nie świadczy to wtedy o nadwadze, czy otyłości. Prawidłowa wartość wskaźnika BMI zawiera się w granicach 18.5-24.99, wynik niższy od dolnej granicy sugeruje niedowagą, a wyższy nadwagę. Jeśli BMI jest większe, lub równe 30, mówi się o otyłości. Wskaźnik Queteleta jest niezwykle przydatny i uniwersalny (pomijając oczywiście wymienione wyżej sytuacje szczególne). Zwiększone BMI świadczy nie tylko o nadwadze, czy otyłości, ale także o większym ryzyku chorób metabolicznych jak cukrzyca, czy zwiększony poziom cholesterolu, które mogą prowadzić do ciężkich stanów jak np. niedokrwienie mięśnia sercowego, który jest stanem zagrożeniem życia.

Wzór Broca

Wzór Broca to jeden z bardziej popularnych wzorów pozwalających na oszacowanie prawidłowej masy ciała. W obecnych pomiarach uwzględniana jest płeć. Wzory Broca przedstawiają się następująco:

Idealna masa ciała dla kobiet [kg]= (wzrost[cm]-100) x 0.85

Idealna masa ciała dla mężczyzn [kg]= (wzrost-100)x0.9

Dla przykładu idealna masa ciała kobiety o wzroście 168cm będzie wynosić : 168-100×0.85= 57.8 kg

Te wyliczenia można stosować dla osób nie niższych niż 155cm i nie wyższych niż 190cm. Należy jednak pamiętać, tak samo jak przy wcześniej wspominanych wskaźnikach, że wzór Broca może okazać się nieprecyzyjny w przypadku u osób o dużej masie mięśniowej i osób w wieku podeszłym.

Wzór Lorentza

Dzięki zastosowanie wzoru Lorentza możemy obliczyć należną masę ciała. Jeśli nasza masa ciała przekracza o 20% należną masę ciała to mamy do czynienia z otyłością. Przekroczenie wyniku o 40% lub więcej, świadczy o skrajnej otyłości, który może zagrażać zdrowiu lub życiu i wymaga podjęcia specjalistycznego leczenia. By obliczyć należną masę ciała według wzoru Lorentza należy od naszego wzrostu w cm odjąć 150 cm i podzielić otrzymany wynik przez 4. Następnie od naszego wzrostu w cm odjąć 100cm oraz otrzymaną wcześniej wartość. Np dla kobiety o wzroście 168cm należna masa ciała będzie wynosiła : 

NMC dla kobiety o wzroście 168cm=168- (168-150/4)-100=168-4.5-100=63.5 kg

Wzór można stosować u osób o wzroście powyżej 150 cm oraz jak poprzednio należy wziąć pod uwagę stopień umięśnienia badanej osoby .

Wzór Pottona

Wzór Pottona służy obliczeniu idealnej masy ciała. Wyliczenia uwzględniają wzrost oraz płeć, dlatego wzór dla kobiet nieznacznie różni się od tego dla mężczyzn.

Wzór Pottona dla kobiet: Idealna masa ciała [kg]= wzrost[cm]-100- (wzrost[cm]-100)10

Dla przykładu idealna masa ciała dla kobiety o wzroście 168cm będzie wynosić :168-100- (168-100)/10=61.2

Wzór Pottona dla mężczyzn: Idealna masa ciała[kg]=wzrost[cm]-100-(wzrost[cm]-100)/20

Wzór ten może być stosowany u osób o wzroście co najmniej 150cm. 

Jak widać idealna waga dla kobiety o wzroście 168cm różni się w zależności od użytego wzoru. We wzorze Broca było to 57.8kg, Lorentza 63.5 kg, a Pottona 61.2. Należy dlatego pamiętać, że wyliczenia te mają charakter szacunkowy i lekkie odchylenia od podanych wartości nie świadczą od razu od tym, że nasz wynik jest nieprawidłowy. 

Podstawowa przemiana materii

PPM-podstawowa przemiana materii, czyli minimalna ilość energii jaką należy dziennie dostarczyć do organizmu w celu zachowania podstawowych funkcji życiowych. PPM jest zmienna osobniczo, ale w dużym stopniu zależy od czynników takich jak:

• Masa ciała
• Wzrost
• Wiek
• Płeć
• % beztłuszczowej masy ciała (mięśnie bowiem zużywają więcej energii niż tkanka tłuszczowa)

U zdrowego człowieka PPM wynosi średnio ok. 1kcal/1kg masy ciała/1godz.Nigdy nie powinniśmy ograniczać spożycia kalorii do wartości mniejszej niż nasze PPM. Może to bowiem grozić ciężkimi powikłaniami zdrowotnymi. Istnieje kilka wzorów, które mogą pomóc nam oszacować jaka jest najmniejsza ilość kalorii niezbędna do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. 

PPM – wzór Mifflina

Wzór Mifflina pozwala na oszacowanie podstawowej przemiany materii nawet u osób zmagających się z otyłości.  W wyliczeniach brane są pod uwagę zmienne takie jak masa ciała, czy wzrost, a wzór lekko różni się w zależności od płci.

PPM wg wzoru Mifflina (kobiety)= (10x masa ciała[kg] +(6.25 x wzrost[cm] – (5 x wiek) – 161

Dla 25 letniej kobiety o masie ciała 65 kg i wzroście 168cm PPM wg wzoru Mifflana będzie wynosić 1414kcal/doba

PPM wg wzoru Mifflina (mężczyźni=(10x masa ciała[kg] +(6.25 x wzrost[cm]-(5 x wiek) +5

Wzór Mifflina jest bardzo przydatny dla osób odchudzających się. Określa on poniżej jakiej wartości kalorii nigdy nie powinni schodzić nawet podczas redukcji masy ciała. 

PPM – wzór Harrisa-Benedicta

Dzięki zastosowania wzoru Harrisa-Benedicta możliwe jest obliczenie podstawowej przemiany materii. Stosowany jest już od długiego czasu, mianowicie od 1918 roku. Do obliczeń niezbędna jest znajomość masy ciała[kg], wzrostu[cm[ oraz wieku badanego w latach. Dla kobiet i mężczyzn wzór nieco się różni. 

Wzór Harrisa-Benedicta przeznaczony dla kobiet: 655.1+(9.567M)+(1.85W)-(4.68L)

Wzór Harrisa- Benedicta przeznaczony dla mężczyzn: 655.1+13.7M+5.0W-6.76L

Dla 25 letnie kobiety o wzroście 168 cm i masie ciała 65kg PPM według powyższego wzoru wynosi 1470.6 kcal

PPM – wzór Cunninghama

Podobnie jak powyższe wzory, wzór Cunnighama pozwala obliczyć podstawowe zapotrzebowanie kaloryczne, jednak jest od nich dokładniejszy. Jego zastosowanie bowiem wymaga znajomości tego, jaka jest beztłuszczowa masa ciała badanego. Wielkość tą można zmierzyć np. metodą bioimpedancji eleketrycznej i obejmuje ona sumę masy kości, tkanki łącznej, mięśni oraz wody. Wzór Cunnighama ma największe zastosowanie wśród sportowców. 

PPM – wzór Katch – McArdle

Podobnie jak poprzednio, by obliczyć PPM za pomocą wzoru Katch-McArdle niezbędna jest wiedza na temat beztłuszczowej masy ciała. Najczęściej ma on zastosowanie wśród sportowców i ludzi wykazujących dużą aktywność fizyczyną. 

Całkowita przemiana materii

CPM

Znajomość wartości CPM pozwala na oszacowanie średniej ilości kalorii spalanych przed daną osobę każdego dnia. Do jej obliczenia potrzebujemy dwóch zmiennych, mianowicie podstawowej przemiany materii (PPM) oraz ponadpodstawowej przemiany materii (PPPM). PPM to wartość, która jest stała, natomiast PPPM może się zmieniać. Zależy ona bowiem od naszej aktywności w ciągu dnia- od pracy jaką wykonujemy, intensywności treningów, ilości kroków itp. Podczas obliczania CPM niezbędne są informacje takie jak: płeć, masa ciała w kilogramach, wzrost w centymetrach, wiek oraz określenie dziennej aktywności fizycznej (PAL). Do wyboru mamy kilka opcji, począwszy od „pacjenta leżącego w łóżku”, skończywszy na „wyczynowym uprawianiu sportu”.  W zależności od tego, co wybierzemy, nasza podstawowa przemiana materii zostanie pomnożona przez odpowiednią liczbę i tak otrzymamy CPM. 

Znajomość całkowitej przemiany materii jest niezbędna dla osób odchudzających się lub chcących przytyć. By zmniejszyć swoją masę ciała, należy zredukować liczbę spożywanych kalorii poniżej całkowitej przemiany materii, nigdy natomiast nie powinno się schodzić poniżej podstawowej przemiany materii. By schudnąć 1kg potrzebny jest deficyt ok. 7000 kcal. Tak samo wygląda sytuacja jeśli chcemy przytyć +1kg= 7000kcal nadwyżki. Niektórzy uprawiają dużo sportu, jedzą zdrowo, a jednak narzekają, że ich masa ciała stoi w miejscu. Dlaczego? Prawdopodobnie źle szacują swoje zapotrzebowanie kaloryczne i/ lub kaloryczność posiłków, dlatego nie schodzą poniżej CPM, a  jest to niezbędne do tego, by pozbyć się niechcianych kilogramów.

PRAL

Wskaźnik PRAL (ang. Potential Renal Acid Load) określa obciążenie nerek kwasem po spożyciu danego produktu. Aby ją obliczyć należy znać ilość wapnia, magnezu, potasu, fosforu i białka w produkcie. Wartość PRAL podaje się w mEg na 100g produktu. Jeżeli wartość ta jest większa niż 0 to produkt ma potencjał zakwaszający, wartość mniejsza od 0 świadczy o zasadowości produktu. Dla naszego zdrowia lepiej jest, gdy nasza dieta jest bardziej zasadowa. Powinniśmy spożywać jak najmniej produktów zakwaszających organizm takich jak sery, mięso, jaja, a nawet kawa. Nie oznacza to jednak , że należy całkowicie wyeliminować je z diety- trzeba je po prostu ograniczyć. Odpowiednia równowaga kwasowo- zasadowa pomoże pozbyć się dolegliwości takich jak bóle mięśni i stawów, bóle głowy, zmęczenie, problemy z cerą, łamliwość włosów i paznokci, a nawet zaburzeń snu. 

YMCA

YMCA (ang. Relative Fat Mass Index) To jedna z metod, która pozwala na określenie procentowej zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie. Do jej obliczenia niezbędne są informacje na temat płci, wieku, masy ciała oraz obwodu talii. Nie należy jej jednak stosować u kobiet w ciąży i osób poniżej 19 roku życia. YMCA jest niezastąpiony przy kontroli postępów osób odchudzających się, jest też bardziej wiarygodne niż wskaźnik BMI. 

Ładunek Glikemiczny

Ładunek glikemiczny (ŁG, obciążenie glikemiczne) określa sposób w jaki zmieni się poziom glukozy po spożyciu danego posiłku. Jest on bardziej dokładniejszym wskaźnikiem niż indeks glikemiczny (IG), ponieważ opiera się nie tylko na ilości węglowodanów zawartych w produkcie, ale także na tempie ich wchłaniania. By obliczyć ŁG całego dania należy zsumować ładunki wszystkich produktów użytych do jego przygotowania. Całodniowy ładunek glikemiczny mniejszy niż 80 uznaje sią za niski, natomiast większy od 120 za wysoki. Określanie ŁG posiłku jest bardzo ważne dla osób zmagających się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej takich jak cukrzyca, insulinooporność, czy też hipoglikemia reaktywna. Utrzymywanie poziomu glukozy na prawidłowym poziomie może pomóc uchronić te osoby przed powikłaniami jakie niesie za sobą hiperglikemia. Są to często poważne schorzenia takie jak np. stopa cukrzycowa, retinopatia cukrzycowa, czy nawet stwardnienie naczyń i zawał serca. Osoby w pełni zdrowe także powinny unikać posiłków charakteryzujących się wysokim ŁG, ponieważ ich częste spożywanie może prowadzić do insulinooporności, niealkoholowego stłuszczenia wątroby i zespołu metabolicznego. Uważa się, że posiłek ma niski ładunek glikemiczny jeżeli wynosi on nie więcej niż 10 dla porcji. Wysoki ładunek glikemiczny mają produkty takie jak jasne pieczywo, biały makaron, ryż, dlatego powinno się ograniczać ich ilość w codziennej diecie.

Beztłuszczowa masa ciała

Beztłuszczowa masa ciała LBM (ang. lean body mass) to masa ciała, która nie uwzględnia tkanki tłuszczowej. Jest to więc suma masy mięśni, kości, tkanki łącznej oraz wody. Jest to wartość, którą często stosują sportowcy zamiast BMI- w ich przypadku zwiększona masa ciała nie świadczy o otyłości, ponieważ  to masa mięśni jest zwiększona, a poziom tkanki tłuszczowej pozostaje na prawidłowym poziomie. Zwykle mężczyźni posiadają wyższy procent beztłuszczowej masy ciała niż kobiety. LBM powinno stanowić od 70 do 90% masy ciała. Jeżeli wartość jest mniejsza, wskazuje to na nadmiernie rozwiniętą tkankę tłuszczową, czyli nadwagę lub otyłość. U osób intensywnie trenujących LBM może być większe niż 90%.

Wskaźnik HOMA-IR (mmol/l)

Wskaźnik HOMA-IR (mmol/l) (ang. Homeostatic Model Assesment- Insulin Resistance” jest stosowany w diagnostyce zaburzeń gospodarki węglowodanowej takich jak insulinooporność. By go obliczyć niezbędna jest informacja o poziomie glukozy i insuliny we krwi na czczo. Przyjmuje się, że HOMA-IR nie powinien przekraczać 1. Prawidłowa glukoza na czczo to

Wskaźnik HOMA-IR (mg/dl)

Wskaźnik HOMA-IR (mg/dl) nie różni się znacząco od wskaźnika HOMA-IR (mmol/l), różnicę stanowią jednostki w jakich podawane jest stężenie glukozy. W tym przypadku poziom glukozy na czczo nie powinien przekraczać 100 mg/dl. Poziom insuliny nie powinien przekraczać 25 mu/ml, a najlepiej gdy jest liczbą jednocyfrową. Insulinooporność to zaburzenie, z którym może walczyć zmieniając sposób odżywiania. Osoby cierpiące na to zaburzenie powinny spożywać regularnie posiłki o niskim ładunku glikemicznym oraz zadbać o aktywność fizyczną. Produkty takie jak fast-foody, słodycze, jasne pieczywo, biały ryż należy wyeliminować z diety. Produkty mączne warto zamienić na te, do których produkcji użyto pełnoziarnistej mąki. Należy również ograniczyć używki oraz spożywanie alkoholu. Jeżeli zmiana stylu życia nie jest wystarczająca można wdrożyć farmakoterapię, zwykle metfominą, która uwrażliwia komórki na działanie insuliny.

Komentarze |0|