Autor  Jacek Przybylski

zweryfikowany

Dieta trzustkowa: jak zadbać o swój jadłospis w diecie trzustkowej

Autor: Jacek Przybylski zweryfikowany
Weryfikacja Karolina Jarząbek

Fakty w naszym serwisie są starannie sprawdzane przez każdego z naszych autorów. Informacje odnośnie faktów dokładnie badamy poprzez tematyczne badania naukowe odsiewając prawdopodobne komercyjne zabiegi.

Czym jest trzustka?

Trzustka to ważny narząd, który odpowiada np. za wytwarzanie hormonów produkowanie soku trzustkowego zawierającego enzymy trawienne. Zatem jego najważniejszą rolą jest zajmowanie się trawieniem pokarmów.

Problemy z trzustką

W przypadku ostrego zapalenia trzustki dochodzi do aktywacji proenzymów w komórkach narządu do czynnych enzymów proteolitycznych, co prowadzi do samotrawienia organu. Osoby cierpiące na OZT odczuwają przeważnie: nudności, wymioty, ból brzucha. W gorszym stadium może dość do problemów z krążeniem, oddychaniem, nerkami czy jelitami. Dlatego chory powinien być od razu poddany hospitalizacji.

Na wystąpienie OZT najczęściej wpływa nadużywanie alkoholu. Jednak może pojawić się na skutek czynników genetycznych. Samo ostre zapalanie trzustki może doprowadzić do przewlekłego zwłóknienia narządu, a to do nadczynności przytarczyc lub niedrożności przewodu trzustkowego.

Ważne zatem jest prawidłowe odżywianie się. Odpowiednia dieta poprawi stan zdrowia i może stać się elementem leczenia.

Dla kogo przeznaczona jest dieta trzustkowa?

Szczególnie nadaje się dla osób, które cierpią na ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwory tego narządu, a także schorzenia pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych.

Dieta trzustkowa jest łatwostrawna, z małą zawartością tłuszczu, dzięki czemu nie obciążą narządu. Dodatkowo sprzyja regeneracji trzustki.

Jakie są zalecenia w diecie trzustkowej?

1. Przy ostrym zapaleniu trzustki

Na początek trzeba ocenić dalszy przebieg choroby w pierwszej lub drugiej dobie od zaobserwowania choroby.

• Lekki przebieg choroby
  • Zakaz podawania drogą doustną pokarmów i płynów
  • Podawanie płynów drogą dożylną
  • Po ustąpieniu objawów i obniżeniu aktywności α-amylazy we krwi i moczu przechodzi się do żywienia drogą doustną.
• Ciężki przebieg choroby
  • Od 3. dnia trwania OZT żywienie dojelitowe lub pozajelitowe.
  • Dba się o to, by okres żywienia dojelitowego trwał do kilku dni.
  • Jeśli wystąpi nawrót bólu, zostaje wdrożony zagłębnik dożoładkowy lub dojelitowy.

Jeśli natomiast nie występują powikłania pod koniec pierwszego tygodnia, to stopniowo zostaje wprowadzone żywienie doustne.

Samo rozszerzanie diety dzieli się na kilka etapów:

• Pierwszy etap – trwa ok. 1 miesiąca. Dieta składa się z 4-5 niewielkich posiłków łatwostrawnych z małą ilością tłuszczu. Przede wszystkich włącza się do jadłospisu węglowodany.
  • Wartość energetyczna: 2000 kcal
  • Białko: 65 g
  • Tłuszcz: 40 g
  • Węglowodany: 345 g
• Drugi etap – trwa ok. 1 miesiąca. Dieta powinna być wciąż łatwostrawna i ma składać się z 4-5 posiłków dziennie. W przypadku wystąpienia bólu lub objawów dyspetycznych należy wrócić do etapu pierwszego na 2 tygodnie.
  • Wartość energetyczna: 2200 kcal
  • Białko: 70 g
  • Tłuszcz: 50 g
  • Węglowodany: 370 g
• Trzeci etap – dieta pełnowartościowa. Można zacząć wprowadzać produkty gotowe, smażone i duszone.
  • Wartość energetyczna: 2300-2500 kcal
  • Białko: 70-90 g
  • Tłuszcz: 60-80 g

Ponadto, jeśli pacjent źle toleruje dietę, warto wrócić do poprzedniego sposobu żywienia. Należy też zadbać o uzupełnianie witamin, które są rozpuszczalne w tłuszczach oraz utrzymanie odpowiedniej masy ciała.

2. Przy przewlekłym zapaleniu trzustki

Żywienia polega na korzystaniu z diety łatwostrawnej, niskotłuszczowej i ubogoresztkowej. Poleca się dopasować podaż energetyczną do potrzeb konkretnego pacjenta. Przeważnie korzysta się ze wzoru 35 kcal/kg m.c./dobę. W przypadku białka ok. 1-1,5 g/kg m.c (w tym większość pochodzenia zwierzęcego.), a tłuszcze powinny stanowić ok. 30% wartości energetycznej posiłków. Dodatkowo zaleca się suplementację enzymami trzustkowymi, które poprawiają procesy trawienia i wchłaniania, a także zwiększają masę ciała pacjentów w przypadku niedożywienia. Najlepiej skonsultować z lekarzem indywidualny harmonogram przyjmowanie dawek.

Dieta zalecana przy schorzeniach trzustki

Przede wszystkim zaleca się gotowanie na wodzie lub parze, duszenie bez tłuszczu, pieczenie w folii lub pergaminie. Najczęściej pacjenci decydują się zatem na potrawki, pulpety, ładne sosy, które są lekkostrawne. Owoce i warzywa najlepiej spożywać ugotowane lub przetarte, a czasami w formie surowej, jeśli pacjent dobrze je toleruje. Należy jednak unikać smażenia czy pieczenia z dodatkiem tłuszczu.

Dokładne zalecane są przedstawione w poniższej tabelce:

Ogólne zalecenia

Podczas układania sobie jadłospisu warto wziąć pod uwagę następujące wytyczne:

• Wybieranie chudych pokarmów
• Stosowanie odpowiedniej obróbki termicznej – gotowanie, duszenie, pieczenie, nie należy smażyć czy grillować
• Proporcje diety – przy przewlekłym zapaleniu trzustki 50% diety to powinny być węglowodany, 30% białka i 20% tłuszcze. Jeśli dodatkowo pacjent cierpi na cukrzycę, to proporcje rozkładają się 40:40:20.
• Zawartość węglowodanów – powinna wynosić 1 g na 1 kg masy ciała.
• Zawartość białka – powinna wynosić 25-50 g na dobę.
• Zawartość tłuszczu – powinna wynosić 100-125 g na dobę.
• Suplementacja – czasami może być konieczne uzupełnienie mikro- lub makroelementów zgodnie z zaleceniami lekarza.

Przykładowy jadłospis w diecie trzustkowej

Dzień 1:

Dzień 2:

Dzień 3:

Dzień 4:

Dzień 5:

Dzień 6:

Dzień 7:

Jakie niedobory żywieniowe występują najczęściej przy chorobach zapalnych trzustki?

Przez dolegliwości bólowe i biegunki tłuszczowe może dojść do zmniejszonej podaży składników żywieniowych oraz ograniczenia dostępu do mikro- i makroelementów. Nawet u 25-45% pacjentów z PZT zauważa się niedobór witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz witaminy B12, D czy wapnia, kwasu foliowego, cynku, magnezu oraz miedzi. Może to prowadzić do dodatkowych problemów ze zdrowiem, tj. zmniejszonej objętości kości, zwiększenia predyspozycji do zachorowania na raka trzustki, hiperhomocysteinemi, ryzyko powstania nowotworu, zaburzenia smaku i węchu, zapalania języka, obniżenia siły mięśniowej.

Ważne zatem jest zadbanie o bogatą i urozmaiconą dietę osób z chorobami zapalnymi trzustki, w tym o wyrównanie strat składników pokarmowych. Zanim jednak pacjent rozpocznie suplementację witaminowo-mineralną, powinien skonsultować się ze swoim lekarzem.

Stan odżywienia pacjentów

Lekarz powinien ocenić ryzyko niedożywienia u swoich pacjentów na postawie:

• pomiaru masy i wysokości ciała,
• wskaźnika masy ciała (BMI),
• pomiaru składu ciała (BIA),
• kwestionariuszy żywieniowych,
• oceny sposobu żywienia,
• analizy biochemicznej krwi.

W badaniu prospektywnym Duggan został oceniony stan odżywienia 128 osób z PZT. Okazało się, że połowa badanych ma nadwagę lub otyłość, choć BMI ogólne było niższe niż w grupie kontrolnej. Poza tym stwierdzona niedobór witaminy A i E, mniejszą masę mięśniową i mniejszą siłę uścisku dłoni. Właśnie dlatego przeprowadzenie szczegółowej oceny stanu odżywienia pacjenta jest tak istotna.

Podczas innego badania Kołodziejdzyk wśród dzieci w wieku 1-18 lat, u co czwartej osoby stwierdzono niedożywienie, w tym w prawie co piątej umiarkowane, a u dwójki ciężkie niedożywienia.

Wykonano także badanie Singh, według którego nawet połowa pacjentów z PZT jest niedożywiona. Badanie to miało na celu porównanie efektywności suplementów oraz pokarmów domowych w leczeniu. Grupę badanych podzielono na dwie. U obu wzrosło BMI, a po trzech miesiącach zauważono poprawę fałd skórno-tłuszczowych, większy apetyt, mniejszy ból. Nie wystąpiły jednak znaczące różnice w obu grupach. A to oznacza, że pacjent może zależnie od swoich potrzeb stosować suplementy lub zbilansowana dietę.

Żywienie dojelitowe i pozajelitowe

Może się okazać, że u pacjenta z OZT nie wystarczy żywienie samą drogą doustną. Wtedy jest wymagane podawanie także suplementów albo innego wsparcia żywieniowego od razu do jelit. Należy jednak sprawdzić, jak pacjent zareaguje na takie żywienie. Stosuje się do tego zgłębnik nosowo-żołądkowy. A jeśli takie żywienie miałoby trać dłużej niż 2-3 tygodnie, to lekarz może zadecydować o założeniu PEG. Taka podaż niezbędnych składników odżywczych przez cały dzień bez przerw jest wygodna i znacząco pomaga w poprawieniu stanu zdrowia. Czasami też stosuje się podaż diety półelementowej, ale nic nie wskazuje na to, że taka metoda działała lepiej od standardowej.

Za to polecane jest żywienie enteralne, gdy występuje u człowieka ostre zapalenie trzustki, a sama choroba przebiega łagodnie i pacjent jest w stanie samodzielnie spożywać posiłki po tygodniu. W przypadku cięższej odmiany zaleca się żywienie przez zgłębnik, a czasami także żywienie pozajelitowe. Odpowiedni wybór leczenia żywieniowego może pozytywnie wpłynąć na stan zdrowia pacjenta.

W badaniach MCClave oraz Naked zostało potwierdzone, że żywienie przez zgłębnik nosowo-jelitowy jest bezpieczne i korzystne dla pacjentów.  Właśnie droga enteralna stała się kluczowym elementem w postępowaniu dietetycznym w ostrym zapaleniu trzustki.

Jak łączyć leki z dietą?

Jeśli podczas PZT występują bóle, lekarz może przepisać odpowiednie leki przeciwbólowe. Przeważnie zaczyna się od paracetamolu. Następnie można włączyć słabe opiodida, a czasami też silniejsza, jak choćby morfinę.

Zdarza się także, że pacjenci sięgają po chlorowodorek droraweryny, która działa rozkurczowo, lub po pochodne somatostatyny, dzięki której jest mniejsze ryzyko wystąpienia powikłań po operacji.

Jeśli już trzeba zażywać jakieś leki, to warto stosować się do kilku zasad:

• Tabletki zawsze należy popijać dużą ilością wody; nigdy sokiem grejpfrutowym, kawą, alkoholem, herbatą, mlekiem;
• Leków nie bierze się na czczo;
• Nie należy spożywać NLPZ razem z tłuszczami;
• Warto unikać glikokorykosteroidy, chlorowodorku drotaweryny;
• A w przypadku cukrzyków trzeba uważać na nadkonsumpcję produktów, które wykazują efekt hipoglikemiczy.

Do podanych zasad należy się stosować, chyba że producent lub lekarz podali inne informacje.

Podsumowanie

Osoby, które cierpią na zapalenie trzustki, są narażenie na niedożywienie czy niedobory żywieniowe. W leczeniu PZT i OZT istotna jest dieta doustna, ale czasami nie wystarczy, dlatego lekarze zalecają żywienie enteralne i parenteralne. Ważne jest także monitorowanie stanu zdrowia i wyrównywanie wszelkich niedoborów mikro- i makroelementów, co ma przyczynić się poprawie stanu zdrowia pacjenta.

Komentarze |0|